Truyện ngắn

Bắt thăm

Shirley Jackson


Sáng 27 tháng Sáu, trời trong và nắng ấm, hơi ấm tươi rói của một ngày hè đúng nghĩa. Hoa nở rộ và cỏ xanh mơn mởn. Khoảng 10 giờ sáng, dân làng bắt đầu tập họp ngoài quảng trường, đoạn giữa bưu điện với ngân hàng. Ở thành phố lớn thì phải hai ngày mới bắt thăm xong nên phải bắt đầu từ hôm qua. Còn ở làng này chỉ có 300 nhân khẩu, buổi bắt thăm diễn ra khoảng hai tiếng là đủ, nên mọi việc bắt đầu lúc 10 giờ để bà con kịp về ăn trưa.

Góp mặt đầu tiên tất nhiên là lũ trẻ. Nhà trường mới cho nghỉ hè, cảm giác sổ lồng vẫn chưa rõ rệt, chúng có vẻ chụm lại trong trật tự một lát rồi túa ra bày đủ trò huyên náo trong khi vẫn nói chuyện về trường lớp, thầy giáo, sách vở và roi phạt. Bobby Martin nhét đầy đá vào túi áo, mấy đứa kia cũng nhanh nhẩu làm theo, chọn những hòn đá nhẵn và tròn nhất. Hai thằng Bobby và Harry Jones cùng với thằng Dickie Delacroix – mà dân làng hay đọc thành Dellacroy – cuối cùng cũng chất được một đống đá lớn ở góc quảng trường, chúng canh để bọn khác khỏi xông vào cướp. Lũ con gái đứng một bên, nói chuyện, liếc qua vai nhau nhìn bọn con trai. Những đứa bé tí thì bò lê dưới đất hoặc bám chặt lấy tay đứa lớn. 

Không lâu sau, tới đám đàn ông tụ tập, vừa trông chừng đám trẻ vừa nói chuyện về mùa màng và mưa gió, máy kéo và thuế má. Họ đứng cùng nhau, cách xa đống đá ở góc đường, nói đùa hoà nhã và cười mỉm chứ không phá lên. Các bà, trong những chiếc váy và áo len bạc màu mặc ở nhà, đến sau đám đàn ông một chút. Họ chào hỏi nhau, nói vài câu chuyện tầm phào rồi mới đến bên các đức ông chồng. Khi đã ổn định chỗ, họ gọi lũ con lại. Bọn trẻ phải đợi gọi đến dăm lần mới miễn cưỡng đi tới. Thằng Bobby Martin thì né khỏi tầm tay mẹ, cười to và chạy về phía đống đá. Phải đợi bố nó quát, nó mới lùi về đứng giữa bố mẹ và thằng anh cả.

Cũng như các cuộc khiêu vũ tập thể, những câu lạc bộ tuổi trẻ, chương trình mừng lễ Halloween, người điều khiển cuộc bắt thăm là ông Summers, người có thời gian và nhiệt huyết để cống hiến cho phong trào chung. Ông có gương mặt tròn, vui tính, theo nghiệp bán than. Mọi người xót xa cho ông vì hai vợ chồng không đã có con, bà vợ lại còn hay gắt gỏng. Khi ông tới mang theo chiếc hòm gỗ màu đen, có tiếng rì rầm trong đám đông dân làng. Rồi ông vẫy tay, bảo: “Hôm nay hơi muộn tí nhé, bà con”. Ông trưởng bưu cục Graves theo sau, bưng một chiếc ghế đẩu ba chân đặt giữa quảng trường, ông Summers để chiếc hòm đen trên ghế. Và khi ông Summer nói “Có ai giúp tôi một tay không”, đã có một thoáng ngập ngừng trước khi hai quý ông, ông Martin và cậu con cả, Baxter tiến lên phía trước giữ chiếc hòm vào ghế thật chặt trong khi ông Summers xóc những lá thăm giấy bên trong. 

Cái hòm chuyên dùng cho cuộc bắt thăm đã thất lạc từ lâu, chiếc hòm đen đang đặt trên ghế kia đã được dùng từ trước khi lão Warner, người cao tuổi nhất thị trấn, ra đời. Ông Summers có nhắc nhiều về chuyện thay chiếc hòm mới với dân làng nhưng không ai thích thay đổi những thứ đã thành truyền thống như chiếc hòm đen. Chuyện kể rằng chiếc hòm hiện tại được làm từ những mảnh gỗ của chiếc hòm trước đây những người đầu tiên an cư ở làng đã đóng. Hàng năm, sau cuộc bắt thăm, ông Summers lại bắt đầu nói về chiếc hòm mới, những vấn đề thường niên cứ thế phai nhạt mà chẳng cần làm gì cả. Mỗi năm cái hòm đen cứ thế cũ thêm, đến giờ đã không còn đen nhưng nhức mà một mé đã bị tướt dọc đến mức hở ra màu gỗ nguyên thuỷ, vài chỗ bạc phếch hoặc cáu bẩn.

Ông Martin và anh Baxter giữ yên chiếc hòm trên ghế cho tới khi ông Summers trộn xong đống thăm giấy. Vì có quá nhiều nghi lễ bị lãng quên hay loại bỏ nên ông Summers đã thoải mái dùng những lá thăm giấy thay vì những mảnh gỗ như người xưa. Ông lý luận rằng những mảnh gỗ chỉ tiện dụng khi làng còn thưa người, bây giờ làng có tới hơn 300 dân và sẽ còn tăng lên nữa nên phải tìm cái gì có thể chứa vừa hết trong hòm. Đêm hôm trước ngày bắt thăm, ông Summers và ông Graves làm thăm giấy bỏ vào hòm rồi đem tới chỗ an toàn là công ty than của ông, khóa lại cho tới sáng hôm sau mới đem ra đây. Thời gian còn lại trong năm, chiếc hòm bị bỏ quên, khi ở chỗ này, lúc ở chỗ khác. Một lần nó nằm trong kho nhà ông Graves suốt năm, lần khác lại nằm trong xó bưu điện, có lần được đặt trên một cái kệ trong hiệu thực phẩm của ông Martin.

Có mấy việc hệ trọng phải được giải quyết xong trước khi ông Summers tuyên bố bắt đầu buổi bắt thăm. Việc lên danh sách các chủ hộ, các trưởng tộc, số khẩu trong mỗi hộ… Rồi việc ông Graves trưởng bưu cục, với tư cách là người chủ trì của cuộc bắt thăm, nhận lời tuyên thệ của ông Summers. Có một thời, người chủ trì phải nghiêm trang tuyên những câu nhám chán, hời hợt. Vài người còn nhớ và thuật lại. Có người nói rằng khi tuyên thệ, người chủ trì phải đứng yên. Có người lại bảo phải vừa nói vừa đi lòng vòng giữa đám đông mới đúng. Nhưng rồi năm tháng qua đi, những nghi thức long trọng này đều được lược bỏ. Trước đây có một nghi thức cũng không kém phần long trọng là vị chủ trì sẽ nói vài điều chào mừng khi mỗi người được gọi tên lên bắt thăm, nhưng điều này cũng đã thay đổi theo thời gian rồi. Đến bây giờ thì vị chủ trì chỉ cần gọi người lên bắt thăm là xong. Ông Summers thì rất tỏ tường mấy chuyện đó. Mặc cái áo trắng sạch sẽ, quần jeans xanh, một bàn tay đặt lơ đãng trên chiếc hòm, trông ông có vẻ rất đuỳnh huỳnh và trịnh trọng khi nói chuyện cà kê dê ngỗng với ông Graves và cha con ông Martin.

Vừa lúc ông Summers thôi nói quay lại phía đám đông dân chúng thì bà Hutchinson vội vã chạy dọc đường mòn dẫn ra quảng trường, áo ngoài vắt trên vai, bà len vào phía sau đám đông. "Quên béng mất ngày này!" bà nói với con mẹ Delacroix đứng bên cạnh, cả hai cùng cười khẽ. "Tưởng ông nhà tôi đang xếp củi mé sau,” bà nói tiếp, “đến lúc nhìn ra ngoài cửa sổ thấy mấy đứa bé đi hết mới nhớ ra hôm nay là 27, lúc đó mới chạy cuống." Bà lau tay vào tạp dề, bà Delacroix lên tiếng: "Bà ra thế vẫn kịp, họ còn nói chuyện câu giờ kia kìa."

Bà Hutchinson nghển cổ lên ngó qua đám đông thấy ông chồng và đám con đứng đằng trước, bà vỗ nhẹ cánh tay bà Delacroix như nói lời từ giã rồi chen lên phía trước. Mọi người vui vẻ tránh đường để bà đi lên. Hai ba người nào đó nói, to giọng để cả đám đông cùng nghe: "Đây bà Hutchinson tới!" hoặc "Bill, cuối cùng bà ý cũng ra kìa." Bà Hutchinson tiến về phía chồng. Ông Summers vẫn chờ nãy giờ mới hồ hởi lên tiếng: "Tessie, chúng tôi tưởng phải bắt đầu mà không có chị chứ." Bà Hutchinson cười toe, nói: "Ông định bắt tôi ngâm hết bát đĩa trong chậu hay sao, Joe?" Có tiếng cười khẽ trong đám đông khi người ta dịch ra phía sau nhường chỗ cho bà Hutchinson.

“Thôi nào.” - ông Summers nói điềm đạm - "tôi nghĩ ta bắt đầu được rồi, để còn về làm việc khác. Có ai vắng mặt không?”

“Dunbar”, nhiều người nói, "Dunbar, Dunbar vắng!"

Ông Summers tra danh sách: "Clyde Dunbar, đúng rồi. Anh ấy bị gãy cẳng phải không? Ai bắt thăm thay anh ấy đây?"

"Tôi, chắc là tôi," một người đàn bà trả lời. Ông Summers quay lại nhìn chị, "Vợ bắt thay cho chồng. Mà cô không có con trai lớn rút thay cho anh ấy à?" Dầu ông ta và tất cả mọi người trong làng đều biết tỏng câu trả lời nhưng cứ phải hỏi cho đúng lệ bộ. Ông ta đợi câu trả lời với dáng điệu chăm chú lịch thiệp.

"Thằng Horace tính chặt ra chưa tròn mười sáu tuổi," chị Dunbar tiếc rẻ. "Chắc năm nay tôi phải thay thế ông ấy."

"Rồi!" ông Summers đánh dấu trên danh sách và hỏi tiếp: "Cậu Watson năm nay bắt thăm phải không?"

Một cậu trai cao nhỏng trong đám đông giơ tay: "Đây. Tôi rút cho mẹ và tôi." Cậu ta chớp mắt bối rối và rụt đầu khi có tiếng xì xào trong đám đông: “Được lắm, Jack." hay "Mừng cho bà già mày có thằng con lớn để làm chuyện đó."

"Ờ,” ông Summer lại lên tiếng, “chắc là đủ cả rồi. Cụ Warner có bắt không?"

"Đây", có tiếng trả lời. Ông Summers gật đầu.

Im lặng đột nhiên bao trùm đám đông khi ông Summers hắng giọng xem danh sách."Mọi người sẵn sàng chưa? Bây giờ tôi đọc tên, tên chủ hộ đầu tiên, người nào nghe tên thì bước lên bắt một tờ giấy trong hòm. Cứ cầm nguyên trong tay, không được mở ra, chờ
tới khi mọi người rút xong hết mới được mở. Rõ cả chưa?"

Mọi người đã tham dự nhiều lần đến độ chểnh mảng khi nghe chỉ dẫn, hầu hết im lặng, liếm liếm môi, không nhìn sang xung quanh. Ông Summers giơ một tay lên cao, gọi: “Adam." Một người tách khỏi đám đông và tiến lên. "Chào anh Steve." Ông Summers nói và Adam chào lại: "Chào ông Joe." Họ nhe răng ra, vui vẻ và bồn chồn. Adam với tay vào chiếc hòm đen rút ra một tờ giấy gấp. Anh nắm chặt một góc giấy hấp tấp quay về chỗ cũ, đứng hơi cách xa với gia đình mình, không nhìn xuống tay.

"Allen," ông Summers gọi tiếp " Anderson… Bentham."

"Tôi thấy những lần bắt thăm cứ liên tục nối nhau," bà Delacroix nói với bà Graves đứng phía sau. "Cứ như mới bắt tuần trước ấy."

"Thời gian trôi nhanh quá." Bà Graves phụ họa.

"Clark… Delacroix."

"Đến lượt ông nhà tôi," bà Delacroix nói, bà ta nín thở khi chồng mình đi lên.

"Dunbar."

Chị Dunbar kiên nghị bước về phía chiếc hòm. Một bà nào đó bảo "Cố lên, Janey!". Một người khác nói: "Chị ta cố rồi kìa."

"Sắp đến nhà tôi rồi," bà Graves nói nhỏ. Bà dõi theo ông chồng khi ông Graves đi quanh cái hòm, nghiêm trang chào ông Summers rồi mới chọn một miếng giấy trong hòm. Bây giờ thì khắp trong đám đông đàn ông bồn chồn mân mê mảnh giấy gấp trong bàn tay to lớn của mình. Chị Dunbar và hai đứa con đứng cạnh nhau, chị cầm lá thăm.

"Harburt.... Hutchinson."

"Lên kìa, ông Bill" - bà Hutchinson giục chồng. Mấy người gần bà bật cười.

"Jones."

“Họ nói rồi,” anh Adam thì thầm với lão Warner đứng bên, “ở miền bắc người ta kêu gọi bỏ bắt thăm.”

Ông già Warner khịt mũi: "Một lũ điên dại. Nghe lời mấy thằng ranh thì cái gì chả xấu xa. Anh có biết tiếp đó là gì không, bọn nó sẽ đòi quay lại sống trong hang hốc, không ai làm gì, sống chui rúc qua ngày. Anh có nghe câu này không, “tháng Sáu bắt thăm, vụ ngô no khẳm.” Thời bọn ta đã từng phải ăn củ mài củ nâu… Phải có bắt thăm mới khá được," ông ta nói thêm, giọng mát mẻ, "Phát mệt vì phải nghe cái thằng Summers đứng trên kia cợt nhả dân tình."

"Có chỗ đã bỏ bắt thăm rồi đó," chị Adam nói.

"Mất mùa rồi mới sáng mắt ra," ông già Warner quả quyết, "Mấy thằng ranh con ngu si!"

"Martin." - Bobby Martin nhìn theo ba nó khi ông ta bước lên trước.

"Overdyke... Percy."

"Mẹ chỉ mong họ nhanh lên," chị Dunbar nói với cậu con lớn. “Mong họ nhanh lên.”

"Sắp xong rồi." – Cậu con trai trả lời.

"Mày chuẩn bị chạy về báo bố mày nhé" - chị dặn con.

Ông Summers tự xướng tên mình rồi trịnh trọng tiến tới chọn một lá thăm. Rồi ông gọi: "Warner."

"Tôi dự bắt thăm đã bảy mươi bảy năm," lão Warner vừa nói vừa bước trong đám đông, "bảy mươi bảy lần."

"Watson."

Cậu trai cao nhỏng rụt rè tiến lên. Có tiếng đâu đây, "Bình tĩnh, Jack." Ông Summers nói: "Từ từ thôi, con trai."

"Zanini."

Sau đó là một khoảng lặng thật lâu, khoảng lặng ngạt thở cho tới khi ông Summers giơ lá thăm mình lên trời nói: “Xong rồi, bà con”. Trong một phút không ai động cựa, và rồi tất cả những lá thăm đều được mở. Bỗng chốc tất cả đám đàn bà đồng thanh hỏi: "Ai vậy? Ai bị vậy? Có phải nhà Dunbar không?". Rồi, tiếng trả lời vang lên, "Nhà Hutchinson. Bill bị rồi. Bill Hutchinson bắt được nó."

"Chạy về báo cho bố mày đi," chị Dunbar bảo cậu con lớn.

Mọi người bắt đầu nhìn quanh để tìm những người trong gia đình Hutchinson. Bill Hutchinson đang đứng im thin thít ngó xuống lá thăm trong tay mình. Chợt bà Tessie Hutchinson la lớn với ông Summers, "ông không để cho ông ấy kịp chọn cái thăm ưng ý. Tôi thấy mà. Không công bằng."

"Đừng nóng, Tessie," bà Delacroix kêu lên.

Bà Graves thì nói: "Tất cả chúng ta đều may rủi như nhau."

"Im đi, Tessie," Bill Hutchinson quát.

Ông Summers lên tiếng, "Thưa bà con, việc tiến hành cũng nhanh rồi, giờ ta phải làm nhanh thêm để xong kịp giờ." Ông ta tra thêm một danh sách, nói: "Bill, anh bắt thăm cho nhà Hutchinson. Trong nhà Hutchinson còn ai nữa không?" 

"Còn con Don và con Eva”, bà Hutchinson gào lên, “để chúng nó bắt luôn." 

"Nữ nhân ngoại tộc, chị Tessie," ông Summers trả lời nhẹ nhàng, “Chị cũng như mọi người biết rồi còn gì."

"Không công bằng," Tessie lẩm bẩm.

"Tôi nghĩ là không còn ai nữa.” - Bill Hutchinson buồn rầu bảo, “Con gái thì đã bắt thăm với gia đình bên chồng. Vậy cũng công bằng. Không còn ai nữa ngoài mấy đứa bé."

"Vậy chính anh bắt thăm cho hộ nhà mình và cũng chính anh bắt thăm cho từng khẩu, phải không?" ông Summer giải thích.

"Phải," Bill Hutchinson trả lời.

"Nhà anh có mấy người, Bill?" ông Summer hỏi cho có lệ.

"Ba, thằng Bill Con., con Nancy với bé Dave. Với Tessie và tôi."

"Được rồi," ông Summers nói, "Harry, anh thu thăm về chưa?"

Ông Graves gật đầu, giơ những lá thăm lên. Ông Summers ra lệnh: "Bỏ vào hòm đi, thăm của Bill cũng bỏ vào luôn."

"Tôi nghĩ là ta phải làm lại," Bà Hutchinson nói từ tốn hết mức."Tôi đã nói rồi mà, không công bằng. Ông không để cho ông nhà tôi kịp chọn thăm. Ai cũng thấy thế."

Ông Graves đã chọn được năm lá thăm bỏ vào hòm, ông vứt nắm thăm còn lại xuống đất, gió thổi bay tung.

"Nghe đây, tất cả nghe đây," bà Hutchinson nói với người chung quanh.

"Sẵn sàng chưa Bill?" ông Summers hỏi, Bill Hutchinson thoáng liếc vợ con rồi gật đầu.

"Nhớ, bắt lấy lá thăm, giữ nguyên không được mở, chờ tới khi mọi người ai cũng bắt hết. Harry, nhờ ông giúp bé Dave."

Ông Graves cầm tay thằng nhỏ, nó vui vẻ đi theo tới chỗ cái hòm.

“Lấy một lá thăm trong hòm đi Davy," ông Summers bảo thằng bé. Davy thò vào hòm cười. "Lấy một lá thôi. Harry, giữ thăm cho nó."

Ông Graves nắm lấy tay thằng bé, gỡ lá thăm còn gấp khỏi bàn tay nắm chặt của nó, ông cầm đó, thằng bé Dave ngước lên ngạc nhiên.

"Tiếp theo là Nancy." Nancy mới mười hai tuổi, các bạn học của cô bé thở nặng nề khi cô đi lên, hất đuôi váy, tiến về phía cái hòm, duyên dáng rút một lá thăm.

"Bill Con" Billy, mặt đỏ bừng và chân ngoại cỡ, nó gần như lật đổ hòm khi lấy lá thăm.

"Tessie." Bà Hutchinson do dự một phút, nhìn quanh vẻ bướng bỉnh, rồi mím môi tiến về phía cái hòm. Bà giật lấy một lá thăm giấu ra sau lưng.

"Bill." Bill Hutchinson bước lên, đưa tay vào hòm lần mò, rút ra một lá.

Đám đông im lặng. Một cô gái nhỏ thì thào, "Mong sao không phải Nancy." Tiếng thì thầm của cô bé vang tới tận rìa đám đông.

"Không phải là cách làm hồi xưa," lão Warner quả quyết "Dân tình bây giờ không giống hồi xưa."

"Xong rồi. Hãy mở thăm ra. Harry, ông hãy mở giúp thằng bé."

Ông Harry mở lá thăm, đám đông thở ra nhẹ nhõm khi ông giơ cao lá thăm lên cho mọi người thấy nó trắng trơn. Nancy và Bill Con mở thăm mình cùng một lúc, cả hai mừng rỡ cười vang, chúng quay một vòng về phía đám đông giơ lá thăm lên cho mọi người thấy.

"Tessie."

Lại một khoảng lặng. Rồi ông Summers nhìn Bill Hutchinson, Bill mở lá thăm của mình ra giơ lên. Lá thăm trống.

"Vậy là Tessie rồi," ông Summers nói, giọng ngậm ngùi: "Đưa chúng tôi lá thăm của chị ấy xem nào, Bill."

Bill Hutchinson tới chỗ vợ, giật tờ giấy khỏi tay bà. Có một dấu đen trên đó, đêm hôm trước ông Summers đã tô nó bằng bút chì đậm, trong trụ sở hãng than của ông.

Bill Hutchinson giơ lên cao, đám đông xôn xao.

"Xong rồi, bà con," ông Summers nói. "Ta dứt điểm sớm thôi."

Mặc dù dân chúng đã quên nghi thức và đã làm mất cái hòm nguyên gốc, họ vẫn còn nhớ cách ném đá. Đống đá mà lũ trẻ chất lên ở góc quảng trường lúc đầu đã sẵn sàng; cạnh đó là mấy lá thăm bỏ đi bị gió thổi bay lả tả. Bà Delacroix nhặt một hòn đá lớn, bê bằng hai tay, quay về phía chị Dunbar, nói: “Nào làm đi, phiên phiến lên."

Chị Dunbar hai tay đã có sẵn đá nhỏ, thở hổn hển: "Tôi không làm được, bà làm trước đi, tôi làm theo."

Đám trẻ con thì đã sẵn sàng. Có ai đó đã đưa cho thằng bé Davy mấy viên sỏi.

Tessie Hutchinson đứng giữa vòng người. Bà huơ bừa tay ra khi dân làng tiến tới. 

"Không công bằng," bà kêu lên. Một hòn đá trúng vào một bên đầu bà. Lão Warner reo hò, "Ném đi, ném đi chứ, bà con." Steve Adam dẫn đầu đám dân làng với bà Graves cạnh bên.

"Không công bằng, không đúng," bà Hutchinson hét lên.

Và rồi chúng đập bà.